نداشتن بیمه شخص ثالث چه پیامدهای قانونی دارد؟

قوانین بیمه مرکزی در رابطه با نداشتن بیمه شخص ثالث

طبق قانون بیمه اجباری خسارات وارد شده به شخص ثالث در اثر حوادث وسایل نقلیه (مصوب سال ۱۳۹۵)، همه دارندگان وسایل نقلیه موتوری باید وسیله نقلیه خود را در قبال خسارات جانی و مالی وارده به اشخاص ثالث بیمه کنند. به عبارت دیگر، رانندگی یا تردد وسیله نقلیه بدون بیمه شخص ثالث بر اساس قوانین بیمه مرکزی ممنوع است. بنابراین هر راننده یا مالک خودرویی موظف است حین رانندگی بیمه‌نامه خود را همراه داشته باشد. در صورتی که پلیس راهنمایی و رانندگی مستندات بیمه را از راننده بخواهد و به‌هر دلیل بیمه‌نامه موجود نباشد، خودرو متوقف و حتی توقیف می‌شود. مأموران انتظامی طبق قانون موظف‌اند وسایل نقلیه فاقد بیمه را شناسایی و برخورد کنند تا از تردد غیرمجاز خودروهای بدون بیمه جلوگیری شود.

علاوه بر این، قانون‌گذار با پیش‌بینی «صندوق تأمین خسارت‌های بدنی»، تلاش کرده تا در موارد خاص جبران خسارات جانی زیان‌دیدگان تضمین شود. براساس ماده ۲۱ این قانون، اگر مقصر حادثه فاقد بیمه باشد یا پس از وقوع تصادف متواری شود، خسارت جانی افراد آسیب‌دیده (مانند هزینه درمان یا دیه) توسط صندوق مذکور پرداخت می‌شود. با این حال، این تسهیلات صرفاً شامل جبران خسارات جانی است و پرداخت خسارات مالی وارد بر اموال (مثلاً تعمیر خودرو یا جبران اموال آسیب‌دیده) کماکان بر عهده مقصر حادثه باقی می‌ماند. در نتیجه از لحاظ حقوقی، نداشتن بیمه شخص ثالث یک تخلف محسوب می‌شود و راننده مقصر در صورت بروز تصادف مسئولیت مدنی و کیفری تمام عواقب را خواهد داشت.

عواقب قانونی نداشتن بیمه شخص ثالث

• توقیف وسیله نقلیه و جریمه نقدی: رانندگی بدون بیمه شخص ثالث تخلفی رانندگی محسوب می‌شود که منجر به توقیف خودرو توسط پلیس راهور و اعمال جریمه نقدی می‌گردد. بر اساس بخشنامه‌های اخیر، جریمه عدم همراه داشتن بیمه‌نامه شخص ثالث حدود ۱۵۰ هزار تومان در سال ۱۴۰۴ تعیین شده است.
• ممنوعیت فروش و انتقال مالکیت: قانون، نقل و انتقال وسیله نقلیه فاقد بیمه شخص ثالث را ممنوع کرده است. یعنی در صورت نداشتن بیمه معتبر، مالک خودرو نمی‌تواند سند را به خریدار منتقل کند. تا زمانی که بیمه‌نامه شخص ثالث خودرو تمدید نشود، فروش یا انتقال مالکیت آن میسر نیست.
• بازداشت تا پرداخت خسارات: در صورتی که وسایل نقلیه فاقد بیمه منجر به تصادف شود و افراد جانی یا مالی آسیب ببینند، طبق قانون راننده مقصر تا قبل از پرداخت کامل خسارت‌ها (دیه و تعمیرات) می‌تواند بازداشت شود. به عبارت دیگر، نداشتن بیمه موجب می‌شود راننده از آزادی عمل عادی محروم شود تا تعهدات مالی خود را برآورده سازد.
• پرداخت دیه و مجازات در صورت فوت: چنانچه حادثه ناشی از تخلف راننده بدون بیمه منجر به فوت شخصی شود، راننده مقصر مطابق قانون (قتل شبه‌عمد) علاوه بر پرداخت کامل دیه، مشمول مجازات حبس نیز خواهد شد. به عبارت دیگر، نداشتن بیمه اثری بر سبک‌تر شدن مجازات ندارد و دیه و مجازات کیفری به طور کامل بر عهده مقصر قرار می‌گیرد.
• قطع کارت سوخت و امتیازات: در سال‌های اخیر حتی تمهیداتی همچون ابطال کارت سوخت و قطع سهمیه بنزین برای خودروهای فاقد بیمه در نظر گرفته شده است (البته به دلایل خاص اجرایی نشده است). این اقدام نشان‌دهنده اهمیت بالای داشتن بیمه است که در صورت اجرا، رانندگان فاقد بیمه را از خدمات دولتی مرتبط محروم خواهد کرد.

عواقب مالی نداشتن بیمه شخص ثالث

• پرداخت دیه و هزینه‌های درمان: در تصادفات منجر به جراحات جسمی یا فوت افراد، راننده مقصر باید دیه و هزینه‌های پزشکی را به‌طور کامل پرداخت کند. این مبالغ معمولاً بسیار بالا بوده و گاهی به چندین میلیارد تومان می‌رسد. برای مثال در سال ۱۴۰۴، مبلغ دیه کامل یک فرد مسلمان (ماه‌های حرام) بیش از ۲ میلیارد تومان است. وقتی راننده فاقد بیمه باشد، کل این هزینه‌ها از دارایی شخصی او تأمین می‌شود. در برخی موارد، صندوق تأمین خسارت‌های بدنی بخشی از خسارات جانی را پرداخت می‌کند، اما این مبلغ معمولاً از کل دیه بالایی که بر اساس حکم دادگاه تعیین می‌شود، کمتر است و بخش اعظم بار مالی بر دوش راننده خواهد ماند.
• جبران خسارات مالی (تعمیرات): بیمه شخص ثالث هزینه تعمیر خودرو و اموال شخص ثالث آسیب‌دیده در تصادف را نیز جبران می‌کند. اگر راننده بیمه نداشته باشد، کلیه هزینه‌های تعمیر خودروهای آسیب‌دیده یا اموال مالکان دیگر از قبیل دیوار، تابلو یا اموال داخل خودرو باید توسط خودش پرداخت شود. این امر می‌تواند به سرعت منجر به ورشکستگی یا خسارت مالی جدی برای فرد گردد، به‌ویژه اگر چند خودرو یا چند نفر را بطور همزمان مجروح کرده باشد.

عواقب اجتماعی نداشتن بیمه شخص ثالث

از منظر اجتماعی، بیمه شخص ثالث تضمین حق تردد ایمن برای همه شهروندان است. نداشتن بیمه شخص ثالث نشانه‌ای از بی‌توجهی به قوانین و امنیت سایر افراد در جاده‌هاست. فردی که بدون بیمه در خیابان‌ها رانندگی می‌کند ممکن است در جامعه به‌عنوان شخصی بی‌مسئولیت شناخته شود و اعتبار اجتماعی خود را از دست بدهد. علاوه بر این، اگر راننده فاقد بیمه باعث صدمه جدی یا فوت فرد دیگری شود، روند جبران خسارات از طریق مراجع قضایی یا صندوق‌های دولتی طولانی و پیچیده خواهد بود. این موضوع منجر به تاخیر در دریافت حق قانونی زیان‌دیدگان و فشار مالی و روحی مضاعف بر خانواده‌های آسیب‌دیده می‌شود. به طور کلی، بیمه شخص ثالث یک تکلیف و تعهد اجتماعی است که با تهیه آن از وقوع بسیاری از مشکلات حقوقی و اقتصادی پیشگیری می‌شود و آرامش بیشتری برای همه افراد جامعه فراهم می‌گردد.

نتیجه‌گیری

با توجه به آنچه گفته شد، ‌بیمه شخص ثالث یکی از مهم‌ترین ابزارهای قانونی برای پیشگیری از عواقب ناگوار حوادث رانندگی است. نداشتن بیمه شخص ثالث علاوه بر اینکه تخلفی قانونی محسوب می‌شود، راننده را در معرض پیامدهای بسیار سنگینی قرار می‌دهد: از جریمه و توقیف خودرو گرفته تا پرداخت دیه‌های کلان و حتی حبس. رعایت قوانین مربوط به بیمه و تهیه به‌موقع بیمه شخص ثالث برای هر راننده‌ای ضروری است. هزینه‌ی حق‌بیمه سالیانه معمولاً بسیار کمتر از هزینه‌های احتمالی دیه و تعمیرات ناشی از تصادفات است؛ لذا خرید و تمدید به‌موقع بیمه شخص ثالث در برابر خطرات بزرگ می‌تواند آرامش خاطر و امنیت مالی را تضمین کند. در نهایت، باید گفت که بیمه شخص ثالث با هزینه اندک، حفاظت و پوشش گسترده‌ای در برابر خسارات جبران‌ناپذیر جانی و مالی فراهم می‌کند و عدم توجه به آن ممکن است پشیمانی دائمی به همراه داشته باشد.

سوالات متداول

۱) آیا داشتن بیمه شخص ثالث برای همه وسایل نقلیه اجباری است؟
بله. بر اساس قانون بیمه اجباری شخص ثالث، همه دارندگان خودروها، موتورسیکلت‌ها و سایر وسایل نقلیه موتوری ملزم به داشتن بیمه شخص ثالث معتبر هستند.

۲) عواقب نداشتن بیمه خودرو (شخص ثالث) چیست؟
رانندگی یا مالکیت خودرو بدون بیمه شخص ثالث تخلف است و منجر به جریمه نقدی، توقیف وسیله نقلیه و الزام به پرداخت کامل خسارات جانی و مالی می‌شود. در صورت ایجاد تصادف، راننده مقصر می‌تواند بازداشت شده و تا زمان تسویه کامل خسارات آزاد نگردد.

۳) جریمه نداشتن بیمه شخص ثالث چقدر است؟
طبق مصوبات نیروی انتظامی، جریمه عدم همراه داشتن بیمه شخص ثالث حدود ۱۵۰ هزار تومان در سال ۱۴۰۴ است. با این حال، باید توجه داشت که عواقب اصلی مالی مربوط به تصادفات (پرداخت دیه و هزینه‌های تعمیر) بسیار سنگین‌تر و مهم‌تر از این جریمه جزئی است.

۴) چرا بیمه شخص ثالث مهم است؟
بیمه شخص ثالث، هزینه‌های جبران خسارات جانی و مالی اشخاص ثالث در تصادف را پوشش می‌دهد. هزینه حق‌بیمه این بیمه‌نامه معمولاً کم بوده و در مقایسه با دیه یا هزینه تعمیرات خودروها ناچیز است. بنابراین با پرداخت ناچیز حق‌بیمه، خطر بدهی‌های میلیاردی در پی حوادث احتمالی کاهش می‌یابد.

۵) آیا می‌توان خودروی فاقد بیمه شخص ثالث را فروخت؟
خیر. بر اساس قوانین فعلی، انتقال مالکیت یا فروش هر خودرویی مستلزم داشتن بیمه شخص ثالث معتبر است. خودروی فاقد بیمه، از نظر قانونی در فروش یا نقل و انتقال قابل معامله نیست.